ความรู้เกี่ยวกับคุณสมบัติเฉพาะตัวของอัญมณี จะช่วยในการดูแลเครื่องประดับอัญมณีให้งดงามได้ยาวนาน สิ่งหนึ่งที่จะต้องคำนึงถึงคือความเหนียวและความแข็งของอัญมณี ความเหนียว หมายถึง ความทนทานต่อการแตกหัก อัญมณีแต่ละชนิดมีระดับความเหนียวแตกต่างกัน ส่วนความแข็ง หมายถึง ความทนทานต่อการขีดข่วนเป็นรอย เพชร เป็นอัญมณีที่มีความแข็งมากที่สุด แต่ไม่ใช่อัญมณีที่เหนียวที่สุด เพชรจึงอาจแตกหรือบิ่นได้ถ้าถูกกระแทกอย่างแรง ส่วนหยกเป็นอัญมณีที่มีความเหนียวมากที่สุด แต่มีความแข็งในระดับปานกลาง อัญมณีบางชนิดจะไวต่อความร้อน บางชนิดทำปฏิกิริยากับสารเคมีได้โดยง่าย อัญมณีบางชนิดที่มีตำหนิมากก็อาจจะเปราะบาง อย่างไรก็ตาม อัญมณีทุกชนิดมีคุณลักษณะที่เหมือนกันอย่างหนึ่งคือ สามารถที่จะดูแลรักษาได้ตามคุณสมบัติทางกายภาพของอัญมณีแต่ละตัว

เครื่องประดับอัญมณีส่วนใหญ่สามารถทำความสะอาด ให้เปล่งประกายความงดงามสมคุณค่าด้วยกรรมวิธีง่าย ๆ ดังนี้คือ นำเครื่องประดับอัญมณีแช่ลงในน้ำอุ่นที่ผสมน้ำยาล้างจานหรือสบู่เหลวอย่าง อ่อนสักครู่ จากนั้นจึงใช้แปรงนิ่ม ๆ หรือแปรงสีฟันเด็กขัดตามเหลี่ยมอัญมณีและบริเวณที่มีคราบสกปรกติดอยู่ แล้วแช่ชิ้นเครื่องประดับอัญมณีลงในน้ำอุ่นอีกครั้ง ขั้นสุดท้าย ล้างเครื่องประดับกับน้ำอุ่นเปล่า ๆ ให้สะอาด และเช็ดให้แห้งด้วยผ้าสะอาดที่ปราศจากฝุ่นละออง

การทำความสะอาดเครื่องประดับอัญมณีเป็นเพียงส่วนหนึ่งของการดูแลเครื่อง ประดับอัญมณี การป้องกันรักษาก็เป็นสิ่งสำคัญเช่นกัน ยกตัวอย่างเช่น ท่านควรถอดเครื่องประดับก่อนเล่นกีฬาหรือทำกิจกรรมที่ต้องใช้แรงกายทุกชนิด นอกจากนี้ยังควรสวมใส่เครื่องประดับหลังจากใช้น้ำหอม โคโลญจ์ หรือ สเปรย์ฉีดผมแล้ว 2-3 นาที เพราะสารดังกล่าวจะทำให้ความแวววาวและประกายของอัญมณีลดลง และอาจทำให้เกิดความเสียหายอย่างรุนแรงต่ออัญมณี การสัมผัสกับสารเคมีที่ใช้ในงานบ้านบางชนิด เช่น น้ำยาฟอกขาว หรือน้ำยาฆ่าเชื้อโรค ก็อาจจะเป็นอันตรายต่อเครื่องประดับได้

เพชร ท่านควรหมั่นทำความสะอาดอย่างน้อยเดือนละครั้ง โดยใช้น้ำอุ่นผสมสบู่เหลวอ่อนกับแปรงนิ่ม ๆ นอกจากนี้ยังควรหมั่นตรวจดูหนามเตยซึ่งเกาะเพชรด้วย

มรกต ส่วนใหญ่จะมีรอยแตกหรือตำหนิธรรมชาติซึ่งทำให้มรกตมีความเปราะบางมาก จึงต้องดูแลรักษาอย่างระมัดระวัง ท่านควรถอดเครื่องประดับมรกตออกเมื่อจะอาบน้ำหรือทำงานบ้าน หลีกเลี่ยงการสวมใส่ในสภาพที่มีการเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิมาก ๆ การทำความสะอาด ให้ใช้น้ำอุ่นผสมสบู่เหลวอ่อนกับแปรงนิ่ม ๆ เท่านั้น

ทับทิม ไพลิน บุษราคัม โกเมน อะมีธิสต์ โทปาซ สามารถใช้น้ำอุ่นอย่าให้ร้อนจัดผสมสบู่เหลวอ่อนกับแปรงนิ่ม ๆ ทำความสะอาด แต่ควรหลีกเลี่ยงวัตถุมีคม และการเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิมากๆ

โอปอล เป็นพลอยเนื้ออ่อน ซึ่งไวต่อการเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิมาก ความอ่อนของโอปอลทำให้ถูกขูดขีดเป็นรอยได้ง่าย ควรหลีกเลี่ยงของมีคมและสารเคมีที่มีสภาพที่เป็นกรดด่างตลอดจนการสัมผัส เครื่องสำอางและสารเคมีที่ใช้ในงานบ้านทุกชนิด ถ้าจะทำความสะอาดให้เช็ดด้วยผ้านุ่ม ๆ ก็เพียงพอแล้ว และห้ามใช้เครื่องทำความสะอาดจิวเวลรี่

ไข่มุก ท่านควรสวมใส่เครื่องประดับไข่มุกหลังจากการแต่งหน้า พรมน้ำหอม หรือฉีดสเปรย์ผมแล้ว เครื่องสำอาง สารเคมี หรือแม้แต่เหงื่อ ล้วนเป็นอันตรายต่อไข่มุก เมื่อใช้เครื่องประดับไข่มุกแล้ว ควรเช็ดทำความสะอาดด้วยผ้านุ่มชุบน้ำเช็ดให้ทั่ว แล้วเช็ดด้วยผ้านุ่ม ๆ อีกครั้งให้แห้ง ถ้าสวมใส่บ่อย ๆ ควรส่งเครื่องประดับไข่มุกให้ช่างตรวจสภาพทุก ๆ ปี และควรเก็บเครื่องประดับไข่มุกในกล่องนุ่ม ๆ แยกจากเครื่องประดับชิ้นอื่น

หยก การทำความสะอาดหยกหลังจากการสวมใส่แล้ว ควรจะใช้ผ้านุ่ม ๆ เช็ดทำความสะอาด แล้วเก็บรักษาไว้ในกล่องที่บุด้วยผ้านุ่มหรือสำลีเท่านี้ก็พอแล้ว

การทำความสะอาดและหมั่นตรวจสอบสภาพเครื่องประดับอัญมณีจะทำให้เครื่องประดับ นั้น ๆ คงคุณค่าความสวยงามและมีอายุการใช้งานยาวนาน ในการเก็บเครื่องประดับอัญมณี ก่อนนำเก็บรักษา ควรใช้ผ้านุ่มเช็คเบา ๆ ก่อน แล้วจึงเก็บเครื่องประดับแต่ละชิ้นในกล่องนุ่ม ๆ เพื่อป้องกันการกระทบกะแทกหรือเสียดสี ซึ่งอาจทำให้เกิดการสึกกร่อนเสียหายได้ หากท่านรักเครื่องประดับของท่าน คงต้องเสียเวลาในการดูแลรักษาเพียงเล็กน้อย เพื่อว่าเครื่องประดับชิ้นสวยของท่านจะได้อยู่กับท่านไปนาน ๆ